Άτομα με πρόβλημα όρασης και ηλεκτρονικοί Υπολογιστές

 
Πρόλογος

Θέμα αυτής της εργασίας είναι οι εναλλακτικοί τρόποι επαφής των ατόμων με ολική ή μερική απώλεια  όρασης με τον Ηλεκτρονικό  Υπολογιστή, η πλοήγησή τους στο διαδίκτυο και οι δυνατότητες αντίληψης των εικόνων που συναντούν σε αυτό.

Η εργασία έγινε από μία ομάδα πέντε φοιτητών, από τους οποίους ο Μιχάλης Κουκλής είναι εκ γενετής τυφλός, ο Νικόλαος Αργυρός και ο Παναγιώτης Καρακώστας ενώ έβλεπαν κανονικά έχασαν την όρασή τους μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα  κατά την διάρκεια της εφηβείας τους, ο Παναγιώτης Κωνσταντίνου που έχει μειωμένη όραση και ο Χρήστος Σαλέας που δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα όρασης.

Η δομή της ομάδας μας, είναι τέτοια  που μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε το ζήτημα που διαπραγματευόμαστε από πολλές πλευρές βγάζοντας ποικίλα συμπεράσματα όσον αφορά τους εναλλακτικούς τρόπους επαφής των ατόμων με προβλήματα όρασης με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κατά την πλοήγησή τους στο διαδίκτυο, και τις δυνατότητες αντίληψης των εικόνων που συναντούν σε αυτό.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να γνωστοποιήσει στον αναγνώστη ποια είναι η σχέση των ατόμων με πρόβλημα όρασης με τον χώρο της πληροφορικής.

Με την πρόοδο της τεχνολογίας, εδώ και χρόνια δίνεται η δυνατότητα σε κάποιον που έχει μερική η ολική απώλεια όρασης να χειριστεί τον ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Η δυσκολία στην επαφή των ατόμων με πρόβλημα όρασης με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ήταν ότι δεν μπορούσαν να διαβάσουν τα εικονιζόμενα της οθόνης. Με την εφεύρεση όμως συνθετών φωνής και των ανάλογων υποστηρικτικών προγραμμάτων που τους συνοδεύουν, μας δίνεται η δυνατότητα, να ξεπεράσουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζαμε.

Με το παρακάτω κείμενο θα αναφερθούμε στα ήδη υπάρχοντα βοηθήματα για άτομα με προβλήματα όρασης που μπορούν να κάνουν χρήση, ώστε να έχουν επαφή με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή.

ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

¨Όταν αναφέρουμε τη λέξη βοηθήματα εννοούμε προγράμματα, λογισμικό υλικό, συνθέτες φωνής και άλλα μηχανήματα τα οποία δίνουν τη δυνατότητα στον κάθε χρήστη να γνωρίζει την εικόνα και το περιεχόμενο της οθόνης.

 Τα πιο συνηθισμένα προγράμματα που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα είναι, το hall 95 και το screen reader.

 Το Hall για windows 95 είναι το πρόγραμμα ανάγνωσης οθόνης της εταιρίας dolphin για το λειτουργικό σύστημα windows 95. Ανάλογη έκδοση υπάρχει και για το λειτουργικό σύστημα windows m.d.4 και ονομάζεται hall για windows m.d.4.

Το hall είναι ένας αναγνώστης οθόνης με την πραγματική έννοια του όρου, αφού έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί με την απεικονιζόμενη επί της οθόνης πληροφορία ανεξάρτητα δηλαδή από την διαδικασία εμφάνισης της πληροφορίας.

Σε αντίθεση με άλλους αναγνώστες οθόνης το hall αναγνωρίζει αντικείμενα επί της οθόνης κατά τον ίδιο τρόπο που και το ανθρώπινο μυαλό αναγνωρίζει αντικείμενα ψάχνοντας δηλαδή για συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των αντικειμένων όπως το σχήμα τα περιθώρια και τα λοιπά.

  Συνεπώς εξετάζει το τελικό αποτέλεσμα που δημιουργεί μια εφαρμογή επί της οθόνης, ανεξάρτητα από το αν η εφαρμογή ακολούθησε πιστά τους κανόνες δημιουργίας αντικειμένων για το περιβάλλον των windows. Το hall χρησιμοποιεί το προϊόν της dolphin με την ονομασία [sum synthesizer access  manager], το οποίο συνεργάζεται και με άλλα προϊόντα που είναι συμβατά με το προϊόν αυτό.

  Το sum δημιουργήθηκε για να επιτρέψει σε ένα συνεχώς αυξανόμενο αριθμό ομιλούντων προϊόντων, όπως ο συνθέτης φωνής Apollo, να συνεργάζονται με το hall. Το sum αναγνωρίζει αυτόματα ποια προϊόντα επιτρέπεται να έχουν πρόσβαση στο συνθέτη φωνής.

  Το screen reader είναι επίσης ένας αναγνώστης οθόνης το οποίο φέρει και το όνομα Ορφέας, με τη διαφορά ότι συνεργάζεται με την κάρτα ήχου και όχι με κάποιον συνθέτη φωνής. Με τον τρόπο αυτό ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να εργάζεται σε έναν οποιοδήποτε υπολογιστή και όχι μόνο στον προσωπικό του, δηλαδή έχοντας μαζί του το πρόγραμμα το οποίο είναι μόνο ένα c.d. μπορεί να το εγκαταστήσει στον οποιοδήποτε ηλεκτρονικό υπολογιστή και με τη βοήθεια της κάρτας ήχου να κάνει ανάγνωση της οθόνης.

 Μπορεί να κάνει ανάγνωση με διάφορους τρόπους δηλαδή σε όποιο σημείο θέλει ακριβώς. Μπορεί να διαβάσει ένα ολόκληρο κείμενο συνεχόμενα ή ανά σειρά ή ανά λέξη ή ακόμη και κατά γράμμα. Επίσης το πρόγραμμα του δίνει τη δυνατότητα να γνωρίζει το χρώμα του φόντου της οθόνης αλλά και το χρώμα της γραμματοσειράς.  

Το screen reader έχει διάφορες λειτουργίες τις οποίες μπορεί να ρυθμίσει ο κάθε χρήστης όπως εκείνος θέλει. Δηλαδή έχει τη δυνατότητα να αλλάξει τη φωνή της ομιλίας του αναγνώστη, την ταχύτητα με την οποία κάνει ανάγνωση, να την αυξήσει ή να τη μειώσει, και την έντασή της.

Το jos είναι ένας αναγνώστης ο οποίος κυκλοφορεί  μόνο σε Αγγλική έκδοση. Συνεργάζεται με την κάρτα ήχου και είναι πολύ πιο βελτιωμένος όσον αφορά την ποιότητα της φωνής και τον τρόπο ανάγνωσης.

     ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΦΩΝΗΣ

 Συνθέτης φωνής είναι το apolo 1. Που συνεργάζεται μόνο με το λειτουργικό πρόγραμμα dos.

Το apolo παλιάς γενιάς και το apolo της νέας γενιάς που χρησιμοποιούμε για όλα τα λειτουργικά προγράμματα. Υπάρχει και το apolo junior το οποίο είναι μικρότερο σε μέγεθος.

Βέβαια εκτός από τα ακουστικά προγράμματα υπάρχουν και άλλες λύσεις.
Η braille μπάρα είναι ένα μηχάνημα το οποίο δίνει τη δυνατότητα στον χρήστη να έρθει σε επαφή με την οθόνη απτικά.

 Διαθέτει ένα πλαίσιο δύο σειρών στο οποίο εμφανίζονται ανάγλυφα τα αναγραφόμενα της οθόνης σε γραφή braille. Με την braille μπάρα το κέρδος για τον χρήστη είναι ότι δεν χάνει την επαφή του με το γραπτό κείμενο, κάτι που συμβαίνει με τα προγράμματα ομιλίας, όμως απαιτείται περισσότερος χρόνος για την ανάγνωση.

Τέλος υπάρχει και ένας εκτυπωτής braille ο οποίος εκτυπώνει σελίδες σε γραφή braille και σου δίνει την δυνατότητα να  πάρεις τα κείμενα που περιέχει η οθόνη τυπωμένα Με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να μπορείς να τα διαβάσεις.

Οι τιμές όλων αυτών των προγραμμάτων και μηχανημάτων είναι υψηλές έως και απαγορευτικές για έναν αγοραστή.

 Το hall 95 και ο screen reader κοστίζουν 230.000.
  Η τιμή του συνθέτη φωνής δηλαδή apolo φτάνει στις 220.000.
  Οι τιμές των  μπάρα και εκτυπωτής braille αγγίζουν το 1.000.000.

Η πλοήγηση στον κυβερνοχώρο, πλεονεκτήματα και δυσκολίες.

Η αντίληψη των εικόνων από άτομα με ολική η μερική απώλεια όρασης.

Η ύπαρξη του κυβερνοχώρου αποτελεί αναμφισβήτητα ένα θετικό στοιχείο για όλους τους χειριστές των ηλεκτρονικών υπολογιστών, όμως για τα άτομα με πρόβλημα όρασης ο ρόλος του είναι κάτι παραπάνω από θετικός, αφού αποτελεί ένα άνοιγμα πολλαπλών δυνατοτήτων.

Τώρα πια τα άτομα με προβλήματα όρασης μπορούν ανά πάσα στιγμή να πάρουν, η να στείλουν βεβαιώσεις πιστοποιητικά και άλλα έγγραφα, να ενημερωθούν για τα γεγονότα που διαδραματίζονται στον κόσμο, διαβάζοντας κάποιες από τις εφημερίδες και τα περιοδικά που υπάρχουν στις ιστοσελίδες του κυβερνοχώρου.

Άλλες δυνατότητες που έχουν είναι η πρόσβασή τους σε βιβλιοθήκες και η αποστολή αρχείων και μηνυμάτων, εξυπηρετώντας έτσι, επαγγελματικές, εκπαιδευτικές, η ψυχαγωγικές ανάγκες, χωρίς να εξαρτώνται από δεύτερα άτομα, ξεπερνώντας τα προβλήματα πρόσβασης που θα συναντούσαν κατά τη μετακίνησή τους στους χώρους που θα χρειάζονταν να μεταβούν.

 Παρατηρούμε πως η εκμηδένιση των αποστάσεων και η ταχύτητα διεκπεραίωσης των αναγκών των ατόμων με προβλήματα όρασης είναι καθοριστικής σημασίας Αφού τους δίνουν ανεξαρτησία στις κινήσεις τους, να ξεπερνούν δηλαδή τα προβλήματα πρόσβασης και χωροταξικού αποκλεισμού.

Από τα παραπάνω οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως αν χρησιμοποιήσουμε σωστά τον κυβερνοχώρο γνωρίζοντας τι ζητάμε στις ιστοσελίδες του και στέκοντας κριτικά σε αυτά που διαβάζουμε, μπορούμε όλοι οι άνθρωποι να βελτιώσουμε το  επίπεδο ζωής μας, και να βγούμε ωφελημένοι από την επαφή μας με το διαδίκτυο, που παρ’ όλες τις ευκολίες που παρέχει δεν παύει να έχει και δυσκολίες όσον αφορά την πλοήγηση ενός τυφλού ατόμου σε αυτό.

Οι πιο χαρακτηριστικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε στην προσπάθειά  μας να πλοηγηθούμε στο διαδίκτυο είναι η ασυμβατότητα πολλών οδηγών με τα προγράμματα ομιλίας που  χρησιμοποιούμαι έχοντας ως  αποτέλεσμα ο συνθέτης φωνής να σταματά να διαβάζει και εμείς να χάνουμε την επαφή μας με την οθόνη. Για να ξεπεράσουμε αυτό το πρόβλημα πρέπει να χρησιμοποιούμε συγκεκριμένους οδηγούς, όμως και πάλι βρισκόμαστε σε μία παρόμοια δυσκολία. Όταν ο κέρσορας βρεθεί σε μια εικόνα δεν μας πληροφορεί σχετικά με το εικονιζόμενο μια και τις περισσότερες φορές οι δημιουργοί των ιστοσελίδων, από άγνοια,  δεν φροντίζουν να ονομάζουν τις εικόνες που παραθέτουν, με αποτέλεσμα να χάνουμε τον προσανατολισμό μας στην οθόνη.

Εδώ θα πρέπει να διευκρινίσουμε πως ένα άτομο με ολική απώλεια όρασης δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει το ποντίκι για να δώσει κάποιες  εντολές, γιατί κάνοντας κάτι τέτοιο χάνει την δυνατότητα επικοινωνίας με την οθόνη. Έτσι ο  χειρισμός μόνο από το πληκτρολόγιο αν και πιο δύσκολος, αποτελεί  μονόδρομο.

Μόνο τα άτομα που έχουν αρκετή όραση μπορούν να χρησιμοποιήσουν το ποντίκι κάνοντας κάποιες παρεμβάσεις στο μέγεθος και στους χρωματισμούς  των εικονιδίων της οθόνης. Με αυτόν τον τρόπο τα άτομα με μειωμένη όραση μπορούν να δουν τις εικόνες που συναντούν κατά την πλοήγηση τους στον κυβερνοχώρο, ανάλογα με το ποσοστό της όρασής τους χωρίς να αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες.

Τα άτομα που έβλεπαν παλαιότερα και κατά την διάρκεια της ζωής τους έχασαν την όρασή τους, όταν εντοπίζουν μια εικόνα λόγο του υπότιτλου που έχει, η την πλάθουν στο μυαλό τους με την φαντασία τους, η ανακαλούν μια εικόνα από το παρελθόν, σχετική κατά την άποψή τους με τον υπότιτλο. Παραδείγματος χάριν, αν το θέμα της εικόνας είναι: Ο σχολικός χώρος του πρώτου δημοτικού Καλαμαριάς, θα ανακαλέσουν στο μυαλό τους εικόνες από το δημοτικό στο οποίο πήγαιναν και θα φανταστούν τους χώρους του, ανάλογους με αυτούς του δημοτικού στο οποίο ήταν μαθητές.

Θα μπορούσε να πλησιάσει περισσότερο στην πραγματικότητα η εικόνα που φτιάχνουν στο μυαλό τους, αν ένα δεύτερο άτομο τους περιέγραφε την εικόνα, μιλώντας τους για τα αντικείμενα που απεικονίζει και περιγράφοντάς τους τα μεγέθη και τους χρωματισμούς των αντικειμένων.

Τέλος, τα άτομα που είναι εκ γενετής τυφλά, ή έχουν χάσει την όρασή τους κατά τη βρεφική τους ηλικία, πλάθουν τις εικόνες με έναν δικό τους τρόπο όπου σημαντικό ρόλο παίζει γι αυτούς, η υφή, το σχήμα, η σκληρότητα, η μυρωδιά και ο ήχος του αντικειμένου που φαντάζονται η τους περιγράφεται, μια και αυτά τα χαρακτηριστικά ανακαλούν εκείνη την στιγμή.

Οι αισθήσεις της αφής, της όσφρησης και της ακοής, παίζουν κυρίαρχο ρόλο, ενώ έννοιες όπως φως και χρώμα δεν μπορούν να τις κατανοήσουν. Ακόμη, δυσκολεύονται να αντιληφθούν πως ένα τρισδιάστατο σώμα, είναι δυνατόν να απεικονιστεί μέσα σε μια φωτογραφία.

Χρήστος Σαλέας, Παναγιώτης Καρακώστας,
Παναγιώτης Κωνσταντίνου, Νίκος Αργυρός
και Μιχάλης Κουκλής

*Εργασία που εκπονήθηκε στα πλαίσια των μαθημάτων της Θ. Ανθογαλίδου.
                   Επιμέλεια, διορθώσεις Θ. Ανθογαλίδου

Virtual School, The sciences of Education Online, τόμος 2, τεύχη 2-3, Μάρτιος 2001
  http://www.auth.gr/virtualschool/2.2-3/Youngs/CyberDisability.html